Omgaan met applaus. Jolande Sap laat zien hoe het NIET moet

Afgelopen zondag gaf Jolande Sap, de kersverse leider van GroenLinks haar eerste grote speech. Dat ging niet soepel. “Ik moet nog wennen aan die mooie applausjes,” zo verklaarde Sap zelfs tijdens haar speech. Kijk mee naar deze compilatie van alle momenten waarop ze applaus krijgt — of juist niet.

Geen moment kwam de speech echt uit de verf. Dat kwam met name door de ongemakkelijke momenten die ontstonden rondom elk applaus. Ervaren sprekers weten hoe ze applaus kunnen regisseren, zodat mensen in de zaal weten wanneer ze moeten en kunnen applaudisseren. Jolande Sap deed dat niet. Daarom kreeg ze soms het applaus niet dat ze juist wél verwachtte. Andere keren kreeg ze het wel, maar niet spontaan.

Laten we de applausmomenten eens doornemen.

Applausmoment #1: “Krachtige, maatschappelijke coalities, zoals u hier vandaag ook aanwezig, die maken hét verschil!”

Wat vooral opvalt is de pijnlijke stilte tussen het laatste woord van Sap en het applaus van haar toehoorders. Sap laat zelf een stilte vallen en eist het applaus als het ware op. Hierdoor lijkt het applaus niet spontaan te zijn. En als het applaus eenmaal op gang komt, dan gaat ze er niet goed mee om. Zelfvoldaan kijkt ze al knikkend het publiek in.

Hoe kan dit beter? Sap had haar oneliner kunnen afsluiten met een claptrap, een formulering die bedoeld is om applaus op te wekken. Sap had bijvoorbeeld een drieslag kunnen gebruiken: “Krachtige coalities, maatschappelijke coalities, mensen zoals u…die maken het verschil!” Dezelfde inhoud, iets anders geformuleerd maar een veel grotere kans op applaus. Als het met de juiste intonatie wordt uitgesproken zullen mensen applaudisseren voor het einde van deze oneliner.

Geen applaus: “De belangrijke vraag voor mij hier vandaag is hoe kunnen wij daar vanuit de politiek een bijdrage aan leveren?”

Pijnlijk. Slechts één persoon in deze grote zaal lijkt te applaudisseren. Dat ze geen breedgedragen applaus krijgt heeft drie oorzaken. Ten eerste komt dit te snel na het vorige applausmoment.  Slechts één zin sprak ze uit toen ze opnieuw pauzeerde voor applaus. Ten tweede creëert ze een afstand tot het publiek door te benadrukken hoe zij als politicus boven haar publiek staat. Zij zit in de politiek, moet oplossingen bieden voor problemen van burgers en wil daar nu applaus voor.

Maar zelfs met deze tekortkomingen, had het publiek waarschijnlijk nog steeds geapplaudisseerd als zij gebruik had gemaakt van een claptrap. Hoe kan het beter, gegeven de inhoud en de timing? “De belangrijke vraag voor mij hier vandaag is nie

t hoe de regering daar een bijdrage aan kan leveren, maar hoe wij als oppositie daar een bijdrage aan kunnen leveren!” Door het in de vorm van een contrast te gieten vergroot je de kans op applaus.

Applausmoment #2: “De uitdaging is nu om ervoor te zorgen dat VVD, CDA en PVV geen meerderheid gaan halen in de Eerste Kamer.”

Zowaar krijgt ze een spontaan applaus. Gezien de inhoud is dat ook niet verrassend, maar toch lijkt het dat wel te zijn voor Sap. In haar voordracht had ze dit veel meer moeten uitbuiten. Met intonatie en volume had ze naar een climax toe moeten werken. Zo zweept ze echt het publiek op.

Applausmoment #3: “Mark, here we come!”

Het applaus lijkt wederom niet spontaan. Je hoort het publiek eerst lachen, dan pas klappen. Ook hier geeft ze niet goed aan dat ze naar een applausmoment toewerkt. In dit geval had ze dat het beste kunnen doen door via een prikkelende aanloopzin haar oneliner aan te kondigen. Historische oneliners worden vaak voorafgegaan door zulke zinnen die zorgen dat het publiek goed op gaat letten. “And so my fellow Americans,” begon Kennedy, “ask not what your country can do for you — ask what you can do for your country.” Wat had Jolande Sap kunnen zeggen? Bijvoorbeeld: “Dames en heren, ik heb een boodschap voor Mark Rutte: (stilte) here … we … come!”

Applausmoment #4: “Dit kabinet houdt zich bezig met schijnoplossingen, symboliek en valse retoriek.”

Ook hier krijgt ze geen spontaan applaus en gooit ze zelfs haar handen – uit wanhoop? – in de lucht. Beduusd kijkt ze de zaal in. Aan haar formulering ligt het niet. Het is een drieslag waarmee ze applaus zou moeten krijgen. Het ligt hier aan de voordracht. Door kort te pauzeren tussen de drie elementen van de drieslag en de tekst daardoor ritmischer uit te spreken, had ze de kans op applaus vergroot. Als ze de laatste ook nog eens had uitgesproken met een luider stemvolume, was de kans nog groter. En als ze de eerste twee elementen van de drieslag had uitgesproken met een stijgende intonatie en de laatste met een duidelijk dalende intonatie, was applaus onafwendbaar geweest.

Applausmoment #5: “Dit kabinet laat mensen met de krapste beurs, de rekening betalen van deze crisis. Ook dat is onvoorstelbaar!”

Hier gaat het in eerste instantie goed. Geen claptrap maar toch applaus. Toch gaat het mis bij het in het ontvangst nemen van het applaus.  Nadat de zaal weer stil is, voegt ze toe: “Dat is onvoorstelbaar hardvochtig!” Ze had dat onnodige zinnetje beter weg kunnen laten. Het komt nu gek over.

Applausmoment #6: “Dit kabinet bezuinigt op cultuur en investeert niet in onderwijs. Dat is onvoorstelbaar. Onvoorstelbaar dom!”

Haar beste applausmoment tot nu toe. Het applaus komt nog voordat ze haar laatste woord heeft uitgesproken en is dus oprecht. (In het kader van kleine zaken, lik tijdens het applaus niet aan je vinger om de pagina om te slaan. Dat ziet er gek uit.)

Sap zou wel iets eerder haar speech kunnen hervatten. Zo wekt ze meer de indruk dat ze graag haar boodschap overbrengt in plaats van applaus krijgt. Sterker nog: door je toespraak sneller te hervatten, dwing je het publiek om eerder op te houden met applaudisseren. En als je dat een paar keer op rij doet, dan voelt het publiek een neiging opkomen om dat applaus toch een keer eruit te gooien. Met een goede climax aan het einde van je speech, zorg je ervoor dat het publiek op dat moment uit zijn dak gaat.

Applausmoment #7: “Dat is wat optimistische, progressieve politiek bindt: het geloof in vooruitgang.”

En ook hier komt het applaus slechts weifelend op gang omdat Sap zelf stopt met spreken. Deze oneliner zou ze sterker kunnen maken door niet in abstracte termen over de politiek te praten maar door meer te praten in termen van mensen: wij, zij, ik en jij. Dan kunnen mensen zich er beter in verplaatsen. Dus zo zou hij beter geformuleerd kunnen worden: “Wij staan voor optimistische, progressieve politiek. Wat ons bindt is dit: het geloof in vooruitgang!”

Applausmoment #8: “Laat ik hier daarom een oproep doen: laten we een einde maken aan het tijdperk van gemor en gemopper.”

Hier krijgt ze applaus maar verwacht ze het overduidelijk niet. En dat terwijl de afsluiting bijzonder krachtig is. Maar Sap is verrast door de reactie van het publiek. Inhoudelijk is dit een kreet die in deze zaal al snel applaus krijgt, het is een impliciet verwijt richting het rechtse kabinet. Maar goed, als hij dan toch onverwacht komt, dan doet Sap er goed aan om het vooral niet te laten merken.

Applausmoment #9: “Laten we een coalitie smeden van optimisten. Van mensen die ja zeggen in plaats van nee. Laten we werken…ja…laat ik mijn laatste zin uitspreken…ik moet nog wennen aan die mooi applausjes…ik moet zeggen dat doet heel erg goed. Laten we werken aan een groene, sociale en hoopvolle toekomst voor Nederland.”

Het publiek is in totale verwarring gebracht. Wanneer nou wel applaudisseren en wanneer niet? Niemand zag aankomen dat ze al op het einde is. Dat had ze beter moeten aangeven. Bijvoorbeeld door “ten slotte” te zegen voorafgaand aan haar eerste zin. Daarnaast: zinnetjes tussendoor zijn prima. Maar niet in de climax van een opzwepende speech, die moet juist knallen!