Wat 24 zegt over het Amerika van Bush

Hoe denk je over het volgende morele dilemma? Om een terroristische aanslag te verijdelen wordt een binnenlandse terreurgroep geïnfiltreerd door een geheim agent van de overheid. Om het vertrouwen te winnen wordt het afgehakte hoofd van een kroongetuige tegen de groep aangeboden door de geheim agent aan de groep. De getuige heeft niks te maken met de aanslag die wordt beraamd. De infiltratie is succesvol en het verijdelen van de aanslag uiteindelijk ook. Mocht deze getuige worden omgebracht?

Dit is het plot van de opening van seizoen 2 (2002) van de Amerikaanse serie 24. Afgelopen zomer ben ik deze serie gaan kijken. Ik merkte dat ik het volstrekt niet acceptabel vond dat de getuige werd gedood. Hij heeft immers niks te maken met de dreigende aanslag. Zoals Immanuel Kant zou zeggen, een mens moet beschouwd worden als doel op zich, niet als een middel tot iets anders. De intenties van Bauer zijn misschien goed maar het doel heiligt niet de middelen.

Wellicht denken sommige daar anders over. Daarom is het even opvallend dat er in de serie geen enkele discussie plaatsvond over of dit wel moreel acceptabel is. Alternatieven worden niet besproken. Het debat wordt afgedaan door terloops, oh by the way, te melden dat de betreffende getuige ook van kinderporno hield. De serie gaat ervan uit dat de kijker dit zonder voorbehoud accepteert.

Snel gedateerd

Dat zegt wat over hoe gedateerd deze serie is, hoewel hij pas een paar jaar van de buis is. Ik krijg bij 24 hetzelfde gevoel als bij een film uit 1960. Je wordt afgeleid door hoe onderdanig vrouwen zich gedragen en hoe iedereen overal rookt. Een film of serie is een afspiegeling van de tijd waarin het is gemaakt en die is merkbaar veranderd. 24 geeft een goed beeld van het tijdperk kort na de aanslagen van 11 september 2001.

Het verhaal hierboven is representatief voor de serie. In elk seizoen van 24 staat een groot terroristisch complot tegen Amerika centraal. Jack Bauer is de held, gespeeld door Kiefer Sutherland, die werkt voor de overheid en telkens vecht tegen de klok om de dreigende aanslag te verijdelen. De klok staat centraal. Elke aflevering speelt zich af in real time. “We don’t have time,” zijn de meest uitgesproken woorden, meestal in reactie op een goed maar onhaalbaar idee om een aanslag te voorkomen. Dus grijpt Jack Bauer naar onorthodoxe middelen. Het resultaat? Bijna elke aflevering worden volstrekt onschuldige mensen gedood en verdachte gemarteld om informatie uit ze te krijgen.

Wanneer er wel kritiek is op de methoden van Bauer, is dat vaak alleen maar om een nog grotere held van hem te maken. Soms is er bijvoorbeeld een collega die tegenstand biedt. Maar dat zijn personages die worden neergezet als bureaucraten, carrièretijgers of regeltjesneukers. De boodschap: de veiligheid van het land is voor Bauer belangrijker dan zijn carrière.

Het Amerika van George W. Bush

Nog iets opmerkelijks. In de wereld van 24 bestaat privacy niet als grondrecht. Bauer heeft hackers in dienst die elke bewakingscamera kunnen hacken om te kijken wat er gebeurt in een willekeurig gebouw (vaak binnen seconden). Als er een collega in het ziekenhuis ligt, hacken ze gewoon even de beveiligingscamera in de operatiekamer om te zien hoe het hem vergaat. Als kijker ben ik soms stiekem blij dat de verhaallijn hiermee vordert maar ik hoop oprecht niet dat mensen dit normaal vinden.

Wat er in de serie gebeurt is misschien ietwat extremer dan het echte leven, maar de overeenkomsten zijn ook snel gevonden. We zien in 24 het Amerika van George W. Bush. Terroristen mogen officieel dan niet gemarteld worden, in de praktijk gebeurt het wel en wordt het enhanced interrogation genoemd. Het schandaal van de Abu Ghraib-gevangenis is daarvan het meest verregaande voorbeeld. Ook werden de opsporingsbevoegdheden van de veiligheidsdiensten flink uitgebreid door bijvoorbeeld de USA PATRIOT Act. Zonder rechterlijk bevel mochten autoriteiten allerlei documenten inzien, bijvoorbeeld welke boeken iemand las in de lokale bibliotheek.

Inmiddels wordt er in de samenleving heel anders nagedacht over deze thema’s. Met name na de onthullingen van Edward Snowden over de bevoegdheden van de NSA is er veel debat gekomen over het nut en de noodzaak van maatregelen die burgerrechten inperken. Over martelen is veel discussie gekomen nadat president Obama in 2014 een onderzoeksrapport vrijgaf over de verregaande methoden die werden gebruikt in de jaren na 2001.

Maar toch. Verandering in de samenleving is langzaam en daarom niet waarneembaar. Door geconfronteerd te worden met hoe het er toen aan toeging, ben ik bewust geworden van hoe we er anders over zijn gaan denken.